Śmiarowski Eugeniusz (1878—1932), adwokat, działacz polityczny, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 7 V w Łomży, był jedynym synem Józefata (1837—1905), powstańca styczniowego, pisarza wydz. hipotecznego sądu pokoju w Łomży, i Eugenii z domu Kolenda (1858—1878). Wg tradycji rodzinnej protoplastą rodu był Jakub Śmiarowski (zob.), co jednak nie znajduje potwierdzenia w faktach.
Po zdaniu matury w r. 1896 w gimnazjum w Łomży podjął Ś. studia na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Jednocześnie pobierał prywatne lekcje fortepianu u Antoniego Sygietyńskiego i w l. późniejszych nieraz występował jako pianista amator. Włączył się w działalność tajnych kółek samokształceniowych, a w październiku i listopadzie 1897 uczestniczył w demonstracjach studenckich przeciw poparciu przez władze uniwersyteckie budowy w Wilnie pomnika Michaiła Murawjowa (odsłonięty w listopadzie 1898). Uwięziony na krótko w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, został relegowany z Uniwersytetu i wydalony z Król. Pol. Studia kontynuował na uniw. w Kazaniu, gdzie uzyskał stopień kandydata praw. Następnie wyjechał do Niemiec i na uniw. w Heidelbergu studiował filozofię, a także uzupełniał jako wolny słuchacz wykształcenie prawnicze. Po powrocie, prawdopodobnie w r. 1902, do Warszawy rozpoczął aplikację adwokacką w kancelarii Leona Papieskiego i wstąpił do tajnego Koła Młodych Prawników. W r. 1903 został mianowany adwokatem przysięgłym przy warszawskim Sądzie Okręgowym.
W lutym 1905 przeszedł Ś. do kancelarii Stanisława Patka przy ul. Królewskiej 25, gdzie razem z nim, Leonem Berensonem, Emilem Stanisławem Rappaportem i Wacławem Makowskim powołał w grudniu t.r. Koło Obrońców Politycznych (zarejestrowane w marcu 1906). W r. 1907 przystąpił do Tow. Prawniczego i Kasy Pomocy Adwokatów Przysięgłych. Od czerwca 1908 należał do Koła Prawników Polskich, kontynuacji Koła Młodych Prawników. Z Papieskim i Makowskim bronił t.r. w Wojskowym Sądzie Okręgowym w Cytadeli warszawskiej oskarżonych o działalność wywrotową bojowców PPS—Frakcji Rewolucyjnej (m.in. Antoniego Kierkowskiego) i działaczy SDKPiL (m.in. Feliksa Dzierżyńskiego). Zyskał wtedy opinię wybitnego obrońcy w sprawach politycznych. Współpracował z założonym w r. 1909, przez m.in. Leona Supińskiego, Tow. Opieki nad Więźniami «Patronat». Należał do założycieli powstałego w r. 1913 Stronnictwa Narodowo-Radykalnego (SNR) i wszedł do jego Centralnego Komitetu. W tym okresie został przyjęty do jednej z warszawskich lóż wolnomularskich Wielkiego Wschodu Francji. Od r. 1914 uczestniczył w obronie Jana Bispinga, oskarżonego o zabójstwo Władysława Druckiego-Lubeckiego (proces zakończył się w r. 1928 wyrokiem uniewinniającym).
Po wybuchu w sierpniu 1914 pierwszej wojny światowej poparł Ś. przystąpienie SNR do nielegalnego Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych; po jego rozpadzie przeszedł w listopadzie t.r. ze swym ugrupowaniem do bardziej umiarkowanego, działającego półjawnie do lata 1915, Bloku Centrum. Był czynny w powołanej 26 VII t.r. przez Komitet Obywatelski m. Warszawy Straży Obywatelskiej (do jej przekształcenia w lutym 1916 w Milicję Miejską). Jako członek Koła Prawników Polskich włączył się po 27 VII 1915 w tworzenie z inicjatywy Komitetu sądownictwa obywatelskiego. Po wkroczeniu 5 VIII t.r. Niemców do Warszawy pracował w kierowanym przez Henryka Konica Wydz. Sądowym Komitetu, który jednak 11 IX został rozwiązany przez władze okupacyjne. Wszedł w skład Wydz. Wykonawczego powołanego 16 IX samorządu zawodowego — Delegacji Adwokatury Warszawskiej. W listopadzie włączył się w powołanie reprezentacji politycznej obozu aktywistycznego (rady narodowej), ale wobec fiaska negocjacji z partiami centrowymi i prawicowymi został reprezentantem SNR w Centralnym Komitecie Narodowym utworzonym 18 XII przez Artura Śliwińskiego. Działał w Tow. Pomocy Ofiarom Wojny i Opieki nad Jeńcami przy powołanej 1 I 1916 Radzie Głównej Opiekuńczej. Dn. 22 II t.r. podpisał deklarację działaczy politycznych i społecznych w sprawie niepodległości Polski (tzw. Deklarację Stu). Wobec zgody władz okupacyjnych na utworzenie polskiego ustroju sądowego wszedł w lipcu do powołanej przez Delegację Adwokatury Warszawskiej komisji ds. organizacji sądownictwa, przekształconej następnie w Komitet Sądowy. W przeprowadzonych 14 VII wyborach samorządowych kandydował z listy Centralnego Demokratycznego Komitetu Wyborczego i otrzymał mandat do warszawskiej Rady Miejskiej. Równocześnie w l. 1916—17 działał w tajnej POW.
Po ogłoszeniu Aktu 5 listopada 1916 wszedł Ś. z SNR do powołanego 15 XI t.r. Wydz. Wykonawczego aktywistycznej Rady Narodowej. Następnie w Dep. Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu kierował od stycznia 1917 referatem organizacyjnym (od czerwca 1917 sekcja organizacyjna, od września t.r. sekcja osobowa), a od 23 V w departamentowej Komisji Kwalifikacyjnej zajmował się obsadą personalną tworzonego sądownictwa. Po połączeniu 24 I 1917 SNR z Polskim Zjednoczeniem Postępowym i Stronnictwem Pracy Narodowej wszedł do Zarządu Głównego powołanego tego dnia Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych. W czerwcu t.r. poparł wejście Zjednoczenia do piłsudczykowskiej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych. W lipcu i sierpniu wykonywał różne prace eksperckie dla kierowanej przez płk. Kazimierza Sosnkowskiego Komisji Prawno-Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Po powołaniu przez Radę Regencyjną 7 XII rządu Jana Kucharzewskiego kierował od stycznia 1918 Dep. Personalnym w Min. Sprawiedliwości; funkcję tę utrzymał w następnych rządach Rady: Antoniego Ponikowskiego (od 27 II t.r.), Jana Kantego Steczkowskiego (od 4 IV), ponownie Kucharzewskiego (od 2 X), Józefa Świeżyńskiego (od 23 X) i Władysława Wróblewskiego (5—14 XI). Na początku r. 1918 wstąpił do związanego z masonerią politycznego klubu dyskusyjnego zwanego «444» lub «Czysta Ręka», zbierającego się w budynku warszawskiej Biblioteki Publicznej (działał w nim do r. 1923). W sierpniu 1918 mianował notariuszem w Hrubieszowie Bolesława Lesmana (Leśmiana), który w podzięce zadedykował mu swój tom poetycki „Łąka” (W. 1920).
Dn. 13 XI 1918 uczestniczył Ś. w Warszawie w naradzie działaczy lewicowych w Komendzie Naczelnej POW przy ul. Szpitalnej 1, podczas której Piłsudski powierzył misję tworzenia rządu Ignacemu Daszyńskiemu. W Radzie Miejskiej Warszawy Ś. zasiadał do wyborów samorządowych przeprowadzonych 23 II 1919. Awansowany na wiceministra, kierował w dalszym ciągu Dep. Personalnym Min. Sprawiedliwości w kolejnych gabinetach: Tymczasowym Rządzie Republiki Polskiej Jędrzeja Moraczewskiego oraz rządach Ignacego Paderewskiego i Leopolda Skulskiego. Uczestniczył w powołaniu Komisji Kodyfikacyjnej i 18 VIII t.r. przedłożył Naczelnikowi Państwa Piłsudskiemu jej skład osobowy. W styczniu 1920 odszedł z Min. Sprawiedliwości i wrócił do praktyki adwokackiej w kancelarii Patka. Po likwidacji na początku r. 1920 Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych uczestniczył w dn. 28—29 III t.r. w Warszawie w I Zjeździe Demokracji Polskiej i wszedł do powołanej na nim Tymczasowej Rady Związku Demokracji, kierowanej przez Śliwińskiego. W marcu 1920 bronił oskarżonego o przestępstwa prasowe Henryka Ehrlicha (uniewinnionego na mocy amnestii). T.r. wstąpił do Wielkiej Loży Narodowej Polski.
Podczas wojny polsko-sowieckiej, w obliczu ofensywy Armii Czerwonej, wstąpił Ś. w lipcu 1920 do WP i z m.in. Patkiem, Tadeuszem Hołówką i Stanisławem Thuguttem walczył w 9. komp. 201. pp. Był współzałożycielem powstałej w r. 1921 Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela i wszedł do jej Zarządu Głównego. Przez Thugutta zbliżył się do PSL «Wyzwolenie». Kandydując z jego listy 5 XI 1922 w wyborach do Sejmu, uzyskał mandat w okręgu nr 23 (Iłża—Kozienice—Opatów) i wstąpił do klubu parlamentarnego PSL «Wyzwolenie». Z jego ramienia kandydował 1 XII t.r. w wyborach na marszałka Sejmu, ale przegrał z reprezentującym PSL «Piast» Maciejem Ratajem. Działał w sejmowych komisjach: konstytucyjnej i prawniczej. W dn. 11—12 III 1923 uczestniczył w kongresie PSL «Wyzwolenie»; przedstawił na nim antyklerykalną rezolucję Sprawa politykowania księży w kościołach („Wyzwolenie” R. 10: 1923 nr 12). Po przyłączeniu do PSL «Wyzwolenie» grupy rozłamowców z PSL «Piast» wszedł do powstałego 25 XI t.r. klubu parlamentarnego Związek Polskich Stronnictw Ludowych «Wyzwolenie i Jedność Ludowa».
Równocześnie Ś. nadal prowadził praktykę adwokacką i w l. 1923—5 wchodził w skład warszawskiej Rady Adwokackiej. Uważany za znakomitego retora, uczestniczył w głośnych procesach sądowych, m.in. w r. 1923 bronił studenta Leona Toeplitza i jego jedenastu towarzyszy oskarżonych o przynależność do nielegalnego Związku Młodzieży Komunistycznej. W toczącym się w dn. 2 VI — 1 VII 1924 procesie przed Sądem Okręgowym w Krakowie bronił z Hermanem Liebermanem Jana Stańczyka, oskarżonego o podżeganie do rozruchów (podczas wypadków krakowskich 6 XI 1923); posługując się w mowie obrończej m.in. terminem G. Le Bona «psychologia tłumu», doprowadził do wyroku uniewinniającego. Podobne orzeczenie uzyskał 19 X 1925 w procesie posłów ukraińskich (m.in. Borysa Kozubskiego i Sergiusza Kozickiego) przed Sądem Apelacyjnym w Lublinie. Reprezentował Aleksandra Lednickiego oskarżającego Zygmunta Wasilewskiego o zniesławienie i w maju 1925 doprowadził przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie do wyroku skazującego. Opublikował swe Mowy obrończe (1920—1925) (W. 1926). Wobec rezolucji Walnego Zjazdu Związku Polskich Stronnictw Ludowych «Wyzwolenie i Jedność Ludowa» (15—16 III 1925), domagającej się wywłaszczenia majątków ziemskich i kościelnych bez odszkodowania, wystąpił z klubu parlamentarnego «Wyzwolenie i Jedność Ludowa» i przeszedł do Klubu Pracy, powołanego 27 IV 1925 przez m.in. Kazimierza Bartla. Z posłami tego Klubu poparł zamach stanu Piłsudskiego w maju 1926. W głosowaniu 4 II 1927 sprzeciwił się żądaniu władz pozbawienia immunitetu posłów Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej Hromady i opuścił Klub Pracy. Odtąd występował jako poseł niezależny. Po upływie kadencji Sejmu, 28 XI 1927, zakończył działalność polityczną, ale pozostając w Zarządzie Głównym Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, uczestniczył nadal w procesach działaczy różnych partii. W procesie pięćdziesięciu sześciu działaczy Hromady przed Sądem Okręgowym w Wilnie bronił w dn. 23 II — 22 V 1928 m.in. Bronisława Taraszkiewicza, oskarżonego o spisek przeciw ustrojowi i integralności państwa. Po aresztowaniu w nocy z 9 na 10 IX 1930 posłów opozycji i osadzeniu ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem bronił Liebermana i Kazimierza Bagińskiego w toczącym się od 26 X 1931 do 13 I 1932 procesie (tzw. brzeskim) przed Sądem Okręgowym w Warszawie. W r. 1932 wszedł w skład Naczelnej Rady Adwokackiej, został też honorowym członkiem Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Chory od dawna na serce, Ś. zmarł 8 X 1932 w Warszawie; został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym (kw. U rząd 1 nr 4).
Ś. był dwukrotnie żonaty. W zawartym 3 XI 1909 małżeństwie z Marią Kamińską (ur. 1876), stomatologiem, działaczką PPS (pseud. Łodzianka), miał syna Tadeusza, uczestnika powstania warszawskiego 1944 r., po drugiej wojnie światowej zamieszkałego w Wiedniu. Drugie małżeństwo z bratanicą Marii, Heleną Kamińską (1902—1973), było bezdzietne.
Dn. 20 XI 1933 warszawska palestra uczciła pamięć Ś-ego uroczystą akademią w sali Teatru Ateneum.
Gwardiak J., Uczestnicy działań niepodległościowo-rewolucyjnych na ziemi łomżyńskiej, Łomża 2005; Hass, Wolnomularze; Hass L., Masoneria polska XX wieku, W. 1996; Kto był kim w drugiej RP?; PSB (Paschalski Franciszek); Pol K., Poczet prawników polskich XIX i XX wieku, W. 2011; Słownik biograficzny adwokatów polskich, W. 2007 II z. 3—4; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989; Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; Załęski K., Słownik polskich prawników należących do lóż wolnomularskich, „Ars Regia” R. 12: 2010 nr 19 s. 215; — Adwokaci polscy Ojczyźnie, Red. S. Mikke, A. Redzik, W. 2011 s. 84—5; Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego, W. 1978; Bergman A., Rzecz o Bronisławie Taraszkiewiczu, W. 1977; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Dobroński A., Łomża w latach 1866—1918, Łomża—Białystok 1993 s. 75; Giełżyński W., Budowanie niepodległej, Paryż 1985 s. 309—10; Hemmerling Z., PSL „Wyzwolenie” w parlamentach II Rzeczypospolitej 1919—1931, W. 1990; Jachymek J., Myśl polityczna PSL Wyzwolenie 1918—1931, L. 1983; Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1896—1935, Kr.—Łomianki 2006 II; Kiepurska H., Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905—1907, W. 1964; Kisza A. i in., Historia adwokatury polskiej, W. 1995; Krzemiński Z., Kartki z dziejów warszawskiej adwokatury, W. 2008; tenże, Sławni warszawscy adwokaci, W. 2007; Ku czci Eugeniusza Śmiarowskiego, W. 1933; Leinwald A., Poseł Herman Lieberman, Kr. 1983; Łopuszański P., Zofia i Bolesław Leśmianowie, Kr. 2005; Materniak-Pawłowska M., Departament Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu i początki Ministerstwa Sprawiedliwości (luty 1917 — październik 1918), „Czas. Prawno-Hist.” T. 58: 2006 s. 255, 260, 269; taż, Ustrój adwokatury w świetle regulacji prawnych z lat 1918—1939, tamże z. 2 s. 53; Milewski S., Redzik A., Themis i Pheme. Czasopiśmiennictwo prawnicze w Polsce do 1939 roku, W. 2011; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908—1918, W. 1980; Nałęcz D., Sen o władzy, W. 1994; Rappaport E. S., Sądy obywatelskie w Warszawie, W. 1915 s. 3; Redzik A., Zarys historii samorządu adwokackiego w Polsce, W. 2010; Redzik A., Kotliński T. J., Historia adwokatury, W. 2014; Skelnik J. M., Tworzenie i organizacja Królewsko-Polskiego sądownictwa wojskowego w latach 1917—1918, „Miscellanea Historico-Iuridica” T. 9: 2010 s. 56; Suleja W., Tymczasowa Rada Stanu, W. 1998; Szpoper D., Dąbrowski P., Sprawa Zygmunta Wasilewskiego — proces o zniesławienie Aleksandra Lednickiego, „Studia Iuridica-Toruniensia” T. 9: 2012 s. 206, 217; Święcicki T., Masoneria w Polsce. 444, czyli „Czysta Ręka”, „Zesz. Hist.” 1963 nr 4 s. 167; Tyniecki J., Modernistyczny sojusz literacki. Korespondencja Janiny Śmiarowskiej z Tadeuszem Micińskim (1896—1897), „Prace Polon.”, S. XLII, 1986 s. 250—1; Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy, W. 1983; — Jarosz M., Wędrówki po ścieżkach wspomnień, W. 1963; Lieberman H., Pamiętniki, W. 1996; Mościcki—Dzwonkowski, Parlament RP 1919—27, s. 344, 349 (fot.); Nagórski Z., Ludzie mego czasu, Paryż 1964; Okręt L., Między życiem a sądem, W. 1938; tenże, Półtora roku sali sądowej, W. 1925; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Rappaport E. S., Moje czasy adwokackie, „Palestra” 1958 nr 2 s. 17; tenże, Wspomnienia prawnicze półwiecza, „Demokr. Przegl. Prawn.” 1947 nr 5 s. 44; Rudnicki K., Wspomnienia prokuratora, W. 1956; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922—7; Słonimski A., Alfabet wspomnień, W. 1989 s. 234; Szenic S., Pitawal warszawski, W. 1958 II; Śmiarowski A., Serendipity, W. 2007 s. 12; — „Dzien. Powsz.” 1909 nr 302; — „Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1932: „Gaz. Sądowa Warsz.” nr 42 s. 616—17, „Ilustr. Kur. Codz.” R. 23 nr 281 s. 12, „Na Posterunku” R. 14 nr 43 s. 14, „Palestra” R. 9 nr 11 s. 262—8.
Adam Redzik